منداڵەکە چاو لە چاوی بابی دەکات و بابیشی چاو لەچاوی منداڵەکەی دەکات و وەک هەمیشتە بە قاقا و پێکەنین کۆتایی بە یارییەکەی خۆیان واتە یاریی "یاری بە وشە" دێنن!
هاوڕێیانی خۆشەویستی گۆشەی خۆمانە، ئەمجارەیان دەمهەوێ بەشێوەیەكی خۆمانە قسە لەسەر وشە و ناوەرۆكی خۆمانە بكەم. خۆمانە قسەكردن واتە بەدوور لە فرت و فێڵ قسەكردن، واتە قسە كردنێك كە پێویستی بە پێشەكی و پاشەكیی فەرمی نەبێ، بەرامبەرەكەت لەخۆت بزانی و پێت وا نەبێ لە دەرووندا زۆر لێك دوورن، واتە بەدڵەوە قسەكردن لەگەڵ ئەوی بەرامبەرت، خۆمانە واتە خۆمانە و، پێچەوانەی بێگانەیە.
هاوڕێیان كاتێك كەسێك بە زمانێكی خۆمانە قسە لەگەڵ بەرامبەرەكەی دەكات، بەرامبەرەكەی هەستێكی خۆشی بۆ سازدەبێ و وابیر دەكاتەوە ئەوكەسەی قسەی بۆ دەكات راستەخۆ قسە بۆ دڵی دەكات و بەدڵ پێوەندیی لەگەڵ درووست كردووە نەك بە زمان و بۆ گوێی.
زۆر مەرجە مرۆڤەكان لەم ژیانە پڕ لە فەرمیگەرییەی ئەمڕۆ بۆخۆیان درووستیان كردووە و دەستووپێی بەستوونەتەوە، جاروبارەش بەزمانێكی خۆمانە لەگەڵ خەڵكی ناسیاو قسەبكەن. كەدەڵێم خەڵكی ناسیاو مەبەستم ئەوكەسانەیە كە كەسووكاری خوێنیی ئێمە نین، واتە دایك و باوك و خوشك و برا و خزمی ئێمە نین. بەڵام دەتوانین وەك ئەوان خۆشمان بوێن و رێزیان لێ بگرین. مرۆڤ بەهۆی ئەوەی بەدرێژایی ژیانی زۆر لەگەڵ كەسووكاری خۆی پێوەندی هەبووە هەر لەسەرەتاشەوە بەشێوەیەكی خۆمانە بەیەكەوە قسەیان كردووە و پێویستیان بەوە نەبووە بە فەرمی بەیەكەوە قسە بكەن، بەڵام بەهۆی ئەوەی رۆژانە لەگەڵ خەڵكانێكی ناسیاو و نەناسیاوی زۆر و جیاواز دا پێوەندی درووست دەكەین و كارمان پێیان دەبێ پێویست ناكات هەمیشە لەگەڵ ئەو كەسانەی بەڕێكەوت دەیانبین خۆمانە بجووڵێینەوە و خۆمانە قسەیان لەگەڵ بكەین، بەتایبەت ئەگەر ناسیاو نەبوون كە هەر پێویست ناكات خۆمانە لەگەڵیان قسە بكەین، بەڵكوو لەگەڵ ئەوان بەفەرمی قسەكردن و بەفەرمی رەفتار كردن بۆ هەردووك لا باشترە.
باسی بێگانەمان كرد، لەوانەیە لەم سەردەمەدا وشەی بێگانە زۆر كەم بەها بووبێتەوە، بەهۆی ئەوەی هەموو خەڵكانی دنیا هەوڵ دەدەن بەیەكەوە بەتەبایی و بە هاوڕێەتی و بە خۆشەویستنی یەكەوە بژین، ئەم وشەی بێگانەیە زۆر بێ بەها بووە. رێكخراوە مرۆڤ دۆستەكان ئەو رێكخراوانەی پێوەندی نێوان وڵاتان درووست دەكەن و ئەو هەموو هاوڕێەتی و سەردانەی لە نێوان وڵاتاندا رۆژانە دەكرێ، هەموویان ئەوە دەگەیەنن كە وشەی بێگانە بێ بەها بووە. بەڵام بەگشتی بەكەسێك دەگوترێ بێگانە، كە خۆمانە قسەی لەگەڵ ناكەی، لەخۆتی نازانی، ئەگەر نەفرەتت لێی نەبێ بەپێویستی نازانی كە خۆشیشت بوێ، بێگانە بەتایبەت لە رابردوودا بەكەسانێك گوتراوە كە بۆنی دوژمنیان لێ هاتووە و مرۆڤەكانی رابردوو هەمیشە بەهەستیارییەوە لەگەڵ بێگانەكان مامەڵە و پێوەندییان كردووە. ئەو وڵات و میللەت و نەتەوانەش كە زەربەیان لە بێگانە خواردووە ئەو میللەتانە بوون بەبێ ئەوەی بێگانەكان بناسن و بەهەستیاری پێوەندییان لەگەڵ بگرن، یەكسەر لەگەڵیان خۆمانە بوونەتەوە و هەموو سوڕ و نەهێنییەكی خۆیان پێ گوتوون و ئەوانیش توانیویانە زەربەیان لێ بدەن. كورد یەكێك لەو میللەتانە بووە كە بەدرێژایی مێژوو بێگانەكانی دەورووبەری خۆی باش نەناسییوە و زۆر خۆمانە لەگەڵیان هەڵسووكەوتی كردووە.
خۆشەویستانی گۆشەی خۆمانە، ئێستا بەپێی ئەم قسانە، چوونكە ئێوە كەسێك نین كە من بە رێكەوت تووشتان بووبێتم و كەسانێكیش نین كە جارێكی دیكە نەتوانم پێوەندیم لەگەڵتان هەبێ، كەواتە ئێوە خۆمانەن بۆ من و، منیش حەزدەكەم هەمووجارێ لەگۆشەی خۆمانەوە بەدڵەوە قسەتان لەگەڵ بكەم و ئێوەش بەدڵ گوێ بۆ قسەكانی من رابدێرن.
كەواتە ئەگەر نەمهەوێ قسەكانم لەوە درێژتر بكەمەوە، دەبێ بە كورتی بڵێم: مێرمنداڵە ئازیزەكان، خوێنەری خۆشەویستی گۆشەی خۆمانە! كاتێك دەزانی پێویستە بەدڵ لەگەڵ كەسێك بدوێی خۆت لە فەرمی بوون بپارێزە و بەدڵ و خۆمانە قسەی لەگەڵ بكە با قسەكانت لەناودڵی بەرامبەرەكەت دا جێی خۆیان بكەنەوە و زیاترین كاریگەریت هەبێ. لەبیرتان نەچێ كاتێك خۆمانە قسە دەكەن، دەبێ زۆر هەستیار بن لەناو قسە خۆمانەكانتان دا قسەیەكی بەجۆرێك نەكەن كە دڵی بەرامبەرەكەتان راستەخۆ و بڕەنجێنن، چوونكە لەو كاتانەدا دڵی مرۆڤ زۆر لەوكاتانەی بەفەرمی قسەدەكەن زووتر و زیاتر دەرەنجێ!
خۆمانە بدوێن و خۆمانە گوێگربن و بێگانەكانی دەورووبەریشتان بناسن، با خۆشەویستی و خۆمانەیی بەسەر تەواوی دنیا دا بڵاو ببێتەوە و، كەس زەربەی بەرنەكەوێ و هەموو خەڵكانی دنیاش بە ئاشتی و تەبایی و خۆمانەیی بەیەكەوە بژین.
هاوڕێیان و خۆشەویستانی گۆشەی خۆمانە، مێرمنداڵە ئازیزەكان، چۆنن؟ باشن؟ دەزانم كە باشن و ئێستاش بەخۆشحاڵییەوە خەریكن لە پشووی هاوینە چێژ وەردەگرن.
هاوڕێیانم ئەمجارەیان دەمهەوێ لەسەر، بیرەوەری و گرنگیی نووسینەوەی بیرەوەری قسەتان بۆ بكەم.
بیرەوەری چییە؟ وڵامی ئەم پرسیارە زۆر ئاسانە، بیرەوەری واتە ئەو كات و تەمەن و رووداوانەی ئەزموونمان كردوون و بەسەریاندا تێپەڕ بووین و هێشتا لەبیرمان نەكردوون.
نووسینەوەی بیرەوەری بۆ چی باشە؟ بۆ ئەگەر بیرەوەرییەكانمان بنووسینەوە پێ دەچێ كارێكی باشمان كردبێ؟
گرنگی نووسینەوەی بیرەوەرییەكان دەتوانین لە چەند خاڵی سەرەكی دا كۆ بكەینەوە، یەكەم: بە نووسینەوەی بیرەوەرییەكانمان دەتوانین لە داهاتوودا بزانین كە ئێمە چی بووین و چۆن بووین و ئێستا بووین بە چی!
دووهەم: بیرەوەرییەكان بەشێكی حاشا هەڵنەگرن لە مێژوو و مێژووش نووسینەوەكەی بۆ هەر كەس و كەسان و نەتەوەیەك گرنگی خۆی هەیە.
سێ هەم: بیرەوەری نووسینەوە یەكێك لە رێگاكانی فێربوونی باشتر نووسینە و باش نووسینیش یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی مرۆڤی رووناكبیرە.
هاوڕێیان، ئێمە رۆژانە بە دەیان رووداوی جیاواز لە ژیانمان دا روو دەدەن و بەدەیان بیرۆكەی خاو یان پوخت بە مێشكمان دا دێت و دەچێ، ئایا بەڕاستی حەیف نییە ئەم رووداو بیرۆكانە تۆمار نەكەین و نەیان نووسینەوە؟ حەیف نییە فەرامۆشیان بكەین و بەهاسانی بیانخەینە پشت گوێ؟
هەموومان باش دەزانین مێشك و بیرگەی مرۆڤ هەمووشتێكی بە هەموو وردەكارییەكەوە تێدا بۆ هەمیشە نامێنێتەوە، بۆیە ناتوانین تەنهاو تەنها پشت بە مێشكمان ببەستین و بڵێن: ئێمە بیرەوەرییەكانمان لە مێشكماندا تۆمار دەكەین و پێویستمان بە نووسینەوە و تۆمار كردنیان نابێ، نا ئەم بیركردنەوەیە كێشەی هەیە، بەبڕوای من رووداوەكان و ئەزموونەكانی ژیانی هەر كەسێك بە لەهەمووشت بۆخۆی و دواتر بۆ كەسانی تر بەنرخە، بۆیە تۆمار نەكردنیان جۆرە غەدرێكە كە ئێمە لە خۆمان و لە خەڵكانی تری دەكەین.
بۆ ئاگاداریتان تا بەئێستا، زۆر یەك لە سەرچاوە مێژووییەكان كە مرۆڤ لە ڕێگای ئەوانەوە زۆر شتی بۆ روون بۆتەوە، ئەوانەن كە مرۆڤەكانی رابدروو وەك بیرەوەری نووسیویاننەتەوە، بیرەوەریی كەسانێك كە لەوانەیە هیچ كات بیریشیان لەوە نەكردبێتەوە كە بیرەوەرییەكانیان دەبنە سەرچاوەی مێژوویی.
دیارە زۆربەی ئەو بیرەوەرییانەش كە نووسراونەتەوە و دواتر بوونەتە مێژووی وڵاتێك زۆربەیان بیرەوەریی كەسانی بیانی و كۆچەر بوون كە سەردانی وڵاتانی دیكەیان كردووە و باسی بینین و خۆشگوزەرانییەكانی خۆیان تێدا نووسیوەتەوە، بەڵام گومان لەوەدانییە كە هەر ئەم بیرەوەرییانە لەگەڵ ئەوەی نووسەرەكانیان بەقازانجی خۆیان نووسیویانن بەشێكی حاشا هەڵنەگەریشن لە مێژووی ئەو وڵاتانە كەوا لەبارەیانەوە نووسراوە.
مەبەستم لەو قسەیە ئەوەیە، ئەگەر یەك تۆز چاوەكانمان باش بكەینەوە و بڕێك بەوردی سەیری دەوروو پشت و روودا و جمووجۆڵەكانی پەنا گوێی خۆمان بكەین و بیان نووسینەوە و تۆماریان بكەین، لەوانەیە ئەم نووسینانەی ئێمە لە داهاتوودا ببن بە سەرچاوەیەكی مێژووی باش بۆ خۆمان و بۆ نەوەی دواڕۆژ، نەوەیك كە زانیارییەكانی لە خۆمان دەست كەوتووە و زانیارییە چەواشە كراو و دڵخوازەی بێگانە و بیانییەكانی بە بەلاشیش ناوێ.
ئازیزانم، نەك تەنها لەبەر ئەم هۆیانەی كە باسم كرد حەزدەكەم بیرەوەرییەكانتان بنووسنەوە، بەڵكوو لەبەر هۆیەكی هاوڕێیانەش كە پێتان دەڵێم، حەز دەكەم بیرەوەرییەكانتان بنووسنەوە و گرنگی بە بیرەوەرییەكانتان بدەن، ئەو هۆیەش ئەوەیە: كەسێك كە رابردووی خۆی بۆ گرنگ نەبێ و فەرامۆشی بكات پێشەكی داهاتووشی لەبیر كردووە و داهاتووشی بێ بەهایە.
هەروەك پێشتریش باسمان كردبوو، ئەمجارەش باسی دەكەینەوە، مەبەست لە منداڵ، بەپێی پێناسەی خاڵی یەكەمی رێكخراوی نێونەتەوەیی مافەكانی منداڵان:" منداڵ بەو مرۆڤانە دەگوترێ كە تەمەنیان لەخوار 18 ساڵەوەیە".
هاوڕێیانی خۆشەویستم مێرمنداڵە خۆشەویستەكان، مەبەستم لە دووبارە كردنەوەی باسی تەمەن ئەوە بوو كە ئێوە لەبازنەی ئەم پێناسەیەدان و دەبێ ئاگاداری مافەكانی خۆتان بن و نەهێڵن لێتان زەوت بكەن.
رۆژی جیهانی منداڵ پیرۆزبێت
یەكەمین رۆژی مانگی شەش، رۆژی جیهانی پارێزگاری كردن لە منداڵانە. ئەم رۆژە، یەكی ژوئەن لە ساڵی 1959 ەوە بە رۆژی جیهانی منداڵان دەست نیشان كراوە و تا بە ئێرە نزیك بە 30 وڵات لە دنیا دا هاوكات ئەم رۆژە دەكەن بەژن.
ئازیزانم، هاوڕێ باشەكانم، ئێستا ئەو تەمەنەی ئێوە تێیدان تەمەنێكە كە من هەرچییەكی بیڵێم بەباشی لێم تێدەگەن و تا رادەیەكی زۆر راست و چەوت لێك جیا دەكەنەوە و لە راستی دا قسەكردن لەگەڵ ئێوە بە زمانێكی یەكتۆز قورستر شتێكی ئاساییەو ئێوەش دەتوانن بەهەوڵێكی كەم لێم تێ بگەن.
جارێكی تر رۆژی جیهانی منداڵ هات و هێشتاش منداڵانی كوردستان و جیهان، هەروا بەردەوام مافەكانیان پێشێل دەكرێ و بەتواوەتی چاوەدێری و پەروەردە ناكرێن. هێشتاش لە كوردستان و زۆربەی وڵاتانی دنیا منداڵان لەژێر گوشار و چەوساندنەوە و لارێكردن دان. كارپێكردن، بەكاڵاكردن، توندوتیژیی جەستەیی و دەروونی، دوورمانەوە لە خۆشی، نەبوونی پەروەردە و تەندرووستی پێویست، هەموو ئەمانە هێشتاش لە كوردستان و سەرتاسەری دنیادا منداڵان ئازار دەدات و ئەوان و كومەڵگاكەمان لە بوونی مرۆڤگەلێكی بەسوود و پێویست بێ بەش دەكات.
پێم خۆش نییە ئەم قسەیە بكەم، بەڵام چی بكەین ئێمە نابێ لە راستییەكان خۆمان بشارینەوە بەتایبەت كە تەمەنی ئێوەی مێرمنداڵ هەڵگری ئەم قسانەن و دەتوانن لە مەبەستی من بەباشی تێ بگەن. بەداخەوە منداڵان هێشتاش لە سەرتاسەری دنیا بەشێكی حاشا هەڵنەگری خەرساری شەڕ و جەنگ و توندووتیژین. كڕین و فرۆشتن و لاڕێكردنی منداڵان هێشتاش سەرە ڕای ئەوەی نیو سەدە بەسەر راگەیاندنی ئەم رۆژەدا تێپەڕ بووە، هەوا بەردەوام منداڵانی جیهان ئازاردەدات و بەرەو نەمانیان دەبات. سەرەڕای ئەوەی بەسەدان یاسا و رێسا بۆ پاراستنی مافەكانی منداڵان تابەئێستا نووسراەوە و پەسەند كراون، هێشاش منداڵان دەستیان بە كەمترین مافەكانی خۆیان راەنەگەیشتووە.
مێرمنداڵە ئازیزەكان، رۆژی جیهانی منداڵ، رۆژێكە كە دەبێ لەو رۆژەدا ئێوە هەم لەگەڵ مافەكانی خۆتان ئاشنا بن، هەم ئەوەی تا ئەو جێگایەی دەتوانن لەم تەمەنەدا داوای مافەكانی خۆتان بكەن، هەم ئەوەی لە داهاتوودا كە بوون بە دایك و باوكی منداڵەكانی خۆتان، بزانن كە منداڵەكانی خۆتان مافەكانیان چین و درووستیان پەروەردە بكەن و منداڵانی تریش بپارێزن، جا چ وەك مامۆستا چ وەك هاووڵاتییەك كە كار بۆ منداڵان دەكەن و لەگەڵ منداڵان بەرەوروون.
ئازیزانم ئەگەر رەش بینانە لە رۆژەدا قسەمان نەكردبێ، دەبێ بڵێم ئەگەر لەم رۆژەدا تەنها بیر لە شادی و خۆشحاڵی و بەڕێوەبردنی جەژن و سروود و گۆرانی و هەڵپەڕكی بكەینەوە لەراستی دا كارێكی ئەوتۆمان نەكردووە و لەبیر خۆمان بردۆتەوە كە منداڵان لە دنیادا چەندەیان كێشە و كەم و كۆڕی هەیە، هەر بۆیە دەبێ سەرەڕای ئەوەی ئەم رۆژە بە جەژن دەگرین و لە فستیڤاڵ و بۆنەكانی تایبەت بەم رۆژە دا بەشداری دەكەین، ئەوەش لەبیر نەكەین كە منداڵانی دنیا هێشتا بەتەواوی بە مافەكانی خۆیان نەگەیشتوون و هێشاش منداڵی زوڵم لێركراو لە بنەوپاڵەوەی خۆمان بوونی هەیە و، دەبێ یادێكیش لەوان بكەین و لەو كۆڕو بۆنانەش دا باسیان بكەین و، داوا لە لایەنە پێوەندی دارەكان بكەین كە هەوڵی كاریگەر بدەن بۆ چارەسەری گێشەی منداڵان و پارێزگاری كردنیان و پێدانی مافەكانیان.
بەوهیوایەین ئەمساڵ رۆژی جیهانی منداڵانتان لە بۆنەكاندا بەخۆشترین شێوە بەسەر بردبێت و زیاترین ئاگاداریتان لەبارەی مافەكانی خۆتان بەدەست هێنابێت و زیاترین زانیاریتان لەسەر ئەم رۆژە بە خەڵكانی بێ ئاگا بەخشیبێت.
جارێكی تر پیرۆزبایی ئەم رۆژە پیرۆزەتان لێ دەكەین و هیوادارین هەمووڕۆژێكتان بەچەشنی جەژن بێت و لە خۆشی و سڵامەتی و ئازادی و شادی و تێریدا بژین.
هەموو رۆژێك لە رۆژنامەكان و كەناڵە ناوخۆیی و ئاسمانییەكان دا زانیاری نوێمان لەسەر خراپییەكانی جگەرە كێشان دەست دەكەوێ، ئامارەكان، بەتایبەت ئامارە جیهانییەكانی وەك رێكخراوی تەندرووستیی نێونەتەوەیی و یۆنێسكۆ، ئەوە دەردەخەن كە جگەرە كێشان لە جیهاندا بۆ ئاستێكی بەرز هەڵكشاوە، كە بەڕاستی ئەم هەوڵە زۆر دڵتەزێن و جێی داخە. جگەرە كێشان چەندە ناشیرن و دزێوە دووهێندە لەسەر تەندرووستی مرۆڤەكان كاریگەری هەیە، كەواتە بۆچی ئەو كەسانەی هێشتا تووش نەبوون تووش بن؟! حەزم نەدەكرد هیچ كات لەسەر بابەتی جگەرە شتێك بنووسم، چوونكە بەڕاستی من خۆم زۆر زۆر لە جگەرە ئازارم چێشتووە و دەزانم چ ئازارێكی بەژانە! بەڵام چی بكەم ناتوانم لەم راستییە هەڵێم، راستییەك كە هەموو گیانم دەخاتە ترسەوە، ئەویش جگەرە كێشانی مێرمنداڵانە، مێرمنداڵان بۆ دەبێ جگەرە بكێشن؟ هۆكارەكانی كێشانی جگەرە لەناو مێرمنداڵاندا چین؟ مێرمنداڵان چۆن ئەم تاوانە پاساو دەدەنەوە؟ بەپێی ئەو لێكۆڵینەوانەی كراوە، هۆكارەكانی جگەرە كێشان لە ناو مێرمنداڵان بۆ چەند خاڵی ساویلكانە دەگەڕێتەوە:
• هەندێك دەڵێن كە ئەگەر جگەرە بكێشین خەڵك دەزانێ كە ئێمە گەورەبووین و ئیتر حیسابی منداڵمان بۆ ناكەن و لە ناو هاوڕێیانیشماندا دیارتر و بەناو بانگتر دەبین.
• هەندێكی تر دەڵێن چوونكە بابمان یان دایكمان یان مامۆستاكانمان ئەو كارە دەكەن ئێمەش دەیكەین.
بەكشتی ئەو كەسانەی جگەرە دەكێشن پاساوی زۆر سەیر و سەمەرە و بێ بنەما دەهێننەوە و زۆربەشیان لەگەڵ خۆیان درۆ دەكەن و ئەو قسانەی دەشیكەن بەڕاستی باوەڕیان پێی نییە.
باشە ئەگەر وایە بۆچی مێرمنداڵان روو دەكەنە جگەرە كێشان؟! یەكێك لە گەورەترین هۆكارەكانی تووش بوونی مێرمنداڵان بە جگەرە كێشان بوونی هاوڕێی لاڕێ و خراپە و یەكەم رێگاش بۆ فێربوونی جگەرە هەر لە رێگای هاڕێی جگەرە كێشەوەیە!
رووی قسەم لەو هاوڕێیانەمە كە هێشتا شكوور نەبوونەتە جگەرە كێش: هاوڕێیان ئەگەر من هاوڕێی ئێوە بم و رۆژێك لە رۆژان بێم پێتان بڵێم: وەرن شتێك تاقی بكەینەوە كە تایبەتە بە نەخۆش خستن و لەناچوونی سییەكانمان و تەندرووستیمان، ئێوە چیم پێ دەڵێن؟ بەدڵنیاییەوە پێم دەڵێن: باشە تۆ شێت بووی؟! ئەم چوونكە ئێوەم خۆش دەوێ ئاوام بابەتەكە پێ گوتن، بەڵام ئەوانەی ئێوەیان ناخۆش دەوێ دەزانن دەڵێن چی؟ ئەوان دەڵێن: وەرە با شتێك تاقی بكەینەوە ناوی جگەرەیە و زۆر باشە بۆ خەم و ئازار و سەرقاڵی و قۆزبوون و ... كەچی هەمووی درۆیە! درۆیەكی گەورە! هیچ وا نییە، لە راستی دا جگەرە یانی مەرگ نەك هیچی تر! ئەگەر مێرمنداڵە خۆشەویستەكانی هاوڕێی من بتوانن لەم تەمەنەدا خۆیان رابگرن و جگەرە نەكێشن و هاوڕێیەتیی مێرمنداڵە جگەرە كێشەكان نەكەن، دڵنیام كە تەمەنیان گەیشت بە 20 ساڵی بەخۆیان دەڵێن: بەس نەبوو جگەرەم نەكێشا، ئێستا دەزانم جگەرە چ تاوانێكی گەورە و چ نەخۆشییەكی ترسێنەرە!
ئەگەر زۆر درێژ دادڕی نەكەین، دەبێ لە یەك رەستە دا بڵێین: مێرمنداڵی تەمەنێكی زۆر هەستیارە گەر لەم تەمەنە دا تووشی جگەرە كێشان نەبن، هیچ كات تووش نابن، نەكەن جگەرە بكێشن، چوونكە زۆر زۆر زەرەر دەكەن! ئەوانەش كە دەیكێشن با واز بێنن چوونكە زۆر زۆر قازانج دەكەن! باوەڕ ناكەن؟ بەقسەم بكەن با باوەڕ بكەن!!!
ئەم وەرزە وەرزی تاقی كاری یان هەمان ئیمتحاناتە، وەرزێكی پڕ لە دڵەراوكێ و پڕ لە ركەبەرایەتی و كێبڕكێیە، بێگومان هەموو ئەم مێرمنداڵە خۆشەویستانەی ئەم گۆشەیە دەخوێننەوە ئێستا لەوپەڕی خۆ ئامادەكردن و خۆ ماندووكردن دان، خۆ ئامادە كردن بۆ تاقی كارییەكانیان و خۆ ماندوو كردن بۆ بەدەست هێنانی پلەی یەكەم و وەپێشكەوتن لە هاوڕێ و هاوپۆلەكانیان.
من كە ئێستا ئەم گۆشەیە دەنووسم، شەو درەنگ بووە و هێشتا تاقی كاری سبەی بەیانی خۆم نەخوێندووە، كەچی دانیشتووم و بەخەیاڵێكی ئاسوودەوە ئەم گۆشەیە بۆ ئێوەی مێرمنداڵی خۆشەویستی هاوڕێم ئامادە دەكەم، لەوانەیە بڵێن باشە ئەگەر وایە بۆناچی بخوێنی؟ یان باشە تۆ ناترسی لەوەی سبەی نومرەی كەم بهێنییەوە و بكەوی؟!
جوانە، ئەم پرسیارانە زۆر بەجێن، راستییەكەی من بەهۆی ئەوەی لە سەری ساڵەوە هیچ غیاب نەبووم و هیچ كەمتەر خەمییەكم نەكردووە و هەمووجارێ لەسەر پۆل بەباشی گوێم بەدەرس و مامۆستاكەم دابوو و دوای خوێندنی وانەی نوێ هاتبوومەوە ماڵێ و خوێندبووم، ئێستا بەپێویستم نەزانی دیسان دانیشم بەوردی بیخوێنمەوە، بەڵكوو سبەی بەیانی تەنها چاوێكی پێدا دەخشێنم و وازی لێ دێنم و دڵنیاشم كە نیوەڕۆ چوومە سەر تاقیكارییەكەم بەباشترین شێوە وەڵام دەدەمەوە.
یەكێك لە باشترین شێوازەكانی خوێندن لە درێژەی ساڵ ئەوەیە بەدرێژایی ساڵ دەرسەكانمان بخوێنین و هەمووی بۆ شەوی تاقیكاری كۆ نەكەینەوە و لەسەریەكیان كەڵەكە نەكەین. بۆیە من بۆ سبەی ناترسم و دڵە راوكێم نییە لە كاتی چوونە سەر تاقی كاری.
هاوڕێیانی خۆشەویستی من، لەم وەرزەدا پێویستە هەندێك راستی وەبیر خۆتان بهێننەوە، ئەویش ئەوەیە، تەمەنی مرۆڤ زۆر پڕ بەهایە و ئێوە هەموو رۆژێ بەیانی یان نیوەڕۆ بەهەزار هیواوە هەستاون و چوون بۆ قوتابخانەكانتان و دوای تێپەركردنی چەند كاتژمێر لە كاتژمێرە بەنرخەكانی رۆژانەی ژیانتان، دوای نزیك بە ساڵێك، پێویستە لە شەرمەزاری خۆتان بێنە دەرێ و قەرزارباری خۆتان و كاتەكانتان و تەمەنتان نەبن. دەبێ هەموو وزە و تواناتان كۆ بكەنەوە و بە ورەیەكی بەرزەوە بەرەو پیری تاقی كارییەكانتان بچن. لەبیرتان نەچێ خوێندنی ئێوە بۆ دایك و باوكتان زۆری خەرج و پارە تێ چووە، یانی ئەگەر خەمی كات و تەمەنیشتان نەبێ دەبێ نەهێڵن ئەو هەموو تێچووەی بۆ ئێوە كراوە بەفیرۆ بڕوات، دەبێ دوای تاقی كارییەكانیش دەسخۆشانەیەكی زۆر باش لە دایك و باوكە ئازیزەكانتان بكەن و پێزانینی خۆتانیان پێ بسەلمێنن.
دوایین قسەی من لەم وەرزی تاقی كارییانەدا تەنها ئەوەیە: تەنها بخوێنن و مەترسن و دەست لە كار و ئیشی لاوەكی ناپێویست هەڵبگرن و لەم كاتی تاقی كارییەكاندا تەنها بخوێنن و بخوێنن و بخوێنن!!!
مێرمنداڵە ئازیزەكان لە گۆشەی خۆمانەی ئەمجارەماندا چەند وتەیەك لە ناودارانی دنیا بخوێننەوە:
• شكسپێر، دەڵێ: بۆ ئەوەی سەركەوتوو بی ئەم سێ خاڵە بزانە:
1 ـ لەخەڵك زیاتر بزانە.
2 ـ لە خەڵك زیاتر كار بكە.
3 ـ كەمتر لە خەڵك چاوەڕوانیت هەبێ.
• ئالێن ئێسترابك، دەڵێ: خۆت لەگەڵ هیچ كەس بەراورد مەكە چوونكە ئەگەر وابكەی بێ رێزیت بەخۆت كردووە.
• ئیدیسۆن، دەڵێ: من ناڵێم 1000 جار شكستم خوارد، بەڵكوو دەڵێم بۆم دەركەوتووە كە 1000 رێگا بۆ شكست خواردن بوونی هەیە.
• سووامی، دەڵێ: ئەگەر رۆژێك بێت و هیچ كێشەیەكت بۆ چارەسەركردن نەبوو، ئەوە بزانە بە رێگایەكی هەڵەدا دەڕۆی.
• لێئۆ تولێستۆی، دەڵێ: هەموان بیر لەوە دەكەنەوە كە چۆن دنیا بگۆڕن، بەڵام كەس بیر لەوە ناكاتەوە كە چۆن خۆی بگۆڕێ!
• ئێبراهام لینكۆڵن، دەڵێ: ئەگەر كەسێك پێی وابێ كە لە ژیانی دا هیچ كات تووشی هەڵە نەبووە، ئەوا بزانێ كە هیچ كات لە ژیانی دا بەدوای شتی تازەوە نەبووە.
• چارلز دیكەنز، دەڵێ: هیچ كات ئەم چوار شتە لە ژیانت دا مەخە ژێرپێت: متمانە، بەڵێن، پێوەندی و دڵ، چوونكە كاتێك ئەمانە دەخرێنە ژێرپێ نابیندرێن بەڵام برینداردەبن.
مێرمنداڵە ئازیزەكانی (منداڵ) و رۆژنامەی نم نم، هەروەك هەموومان بەباشی دەزانین، كۆمەڵگای مرۆڤایەتی چین و جیاوازی زۆری تێدایە، بەشێك لەم جیاوازییانە مرۆڤ خۆی درووستی كردوون و بەشێكیش سرووشتین. ئەگەر بەكورتی باسی جیاوازییە سرووشتییەكان بكەین، دەڵێین: بۆ نموونە جیاوازی رەگەز واتە نێر و مێ یان كچ و كوڕ (ژن و پیاو) هەروەها رەش و سپی و سوور و بۆری پێستی مرۆڤەكان و كورتی و باڵابەرزی و زۆر جیاوازی دیكەی كە سرووشت خولقاندوویەتی و ئەگەر جوان سەرنج بدەین نموونەی زیاترمان بۆ دەردەكەوێ. باش دەزانین كە ئەو جیاوازییانەش كە سرووشت دیاری كردوون یان خولقاندوونی جێگەی رەخنە نین و كەسیش بەهۆی جیاوازییەكانی سرووشت دڵی توند نابێ و هەموو مرۆڤێكیش جیاوازی سرووشتی قەبووڵ كردووە. بەڵام قسەی ئەمجارەی خۆمانە لەسەر ئەوجیاوازییانەن كە مرۆڤەكان خۆیان درووستیان دەكەن. ئەگەر مرۆڤ دەزانێت كە دانانی جیاوازی لەنێوان رەگەزی نێر و مێ چەندە لەسەر دۆخی دەروونی كۆمەڵگاكەی كاریگەری خراپی هەیە بۆچی واز لەو جیاوازییە ناهێنێ؟ ئەگەر مرۆڤ دەزانێ خۆ دەوڵەمەند كردن و خۆ زاڵم كردن و خەڵك فەقیركردن و زوڵم لەخەڵك كردن لەسەر دۆخی دەروونی گەشەی كۆمەڵگاكەی كاریگەری دادەنێ بۆچی واز ناهێنێ؟
بەڵێ خۆشەویستانی گۆشەی خۆمانە، بەخۆشییەوە مرۆڤەكان هەموویان وەك یەك نین و هەموویان وەك یەك بیر ناكەنەوە و ئەوەش بۆ گەشەی كۆمەڵگا پێویستە بەڵام بەداخەوە هەمووشیان دڵسۆزی خەڵك و نیشتمان و كۆمەڵگاكەی خۆیان نین، لە كاتێك دا كە دەبوایە وا بوایە. خۆزگە زوڵم نەبوایە و مرۆڤەكان هەموویان رێگە و پیشەی باش و درووستیان گرتبایەتەبەر و لەخزمەت كردن و داهێنانی باش و پاراستنی مرۆڤ زیاتر هیچ شتێكی دیكەیان بەلاوە گرنگ نەبوایە. من هیوادارم ئەو مێرمنداڵانەی وێبلاگی (منداڵ) و رۆژنامەی نم نم دەخوێننەوە لەو مرۆڤە باشانەبن كە خۆشەویستییان بۆ خاك و خەڵك و نیشتمانەكەیان لەسەرووی هەمووشتێك دادەنێن و خۆشی و شادی خەڵكی دیكە بۆ خۆشی و شادی خۆیان ناشێوێنن و هەمیشە پشتیوانی خەڵكی زوڵم لێكراو و هەژار و لێقەوماون و دەستیان دەگرن و لەسەر مافەكانیان بەجواب دێن، بۆ ئەوەی لە زوڵم و هەژاری و لێقەوماوی رزگاریان بێت و چیتر بەچاوی كەم سەیریان نەكرێ و جیاوازییان لەنێوان دا نەكرێ و هەموولایەك یەكتر وەك مرۆڤ سەیر بكەن و وەك مرۆڤ لەگەڵ یەكتر بدوێن و وەك مرۆڤ بەیەكەوە هەڵسووكەوت بكەن. مەبەستم لە مرۆڤ مرۆڤی راستەقینەیە، مرۆڤێك كە هەموو تایبەتمەندییەكانی مرۆڤی باشی لەخۆیدا كۆ كردۆتەوە. بەڕاستی مرۆڤ بوونەوەرێكی زۆر گەورەیە بەڵام بەمەرجێك خۆی بیهەوێت.
بۆ ئەمجارە لە گۆشەی خۆمانەدا چیرۆكێكتان بۆ دەگێڕمەوە:
رۆژێك مامۆستایەك لە دەسپێكی وانەگوتنەوەی ئەورۆژەی، پەرداخێكی ئاوی بەدەستەوە گرت و بەرزی كردەوە بۆ ئەوەی هەمووان بیبینن. دوایە لە قوتابیەكانی پرسی: بەبڕوای ئێوە كێشی ئەم پەرداخە ئاوە چەندە دەبێ ؟
قوتابیەكان وەڵامیان دایەوە: 50 گرەم ، 100 گرەم ، 150 گرەم!؟
مامۆستا گوتی: منیش بەبێ كێشانی نازانم رێك كێشی چەندە. بەڵام پرسیاری من لە ئێوە ئەوەیە: ئەگەر من ئەم پەرداخە ئاوە چەند خولەكێك رابگرم چی رووئەدات؟
قوتابیەكان گوتیان: هیچ شتێك روونادات!
مامۆستاكە پرسی: ئەی ئەگەر یەك كاتژمێری تەواو هەروا رایبگرم چی روو ئەدات؟
یەكێك لە قوتابییەكان گوتی: دەستت بەرە بەرە وەژان دەكەوێ.
مامۆستا دەڵێ: راست دەكەی، ئەی ئەگەر یەك رۆژ هەروا رایبگرم چی رووئەدات؟
قوتابییەكی تر گوتی: دەستت بێ هەست دەبێ. ماسوولكەكانت بە رێژەیەكی زۆر دەچێتە ژێر گوشارەوە و گۆج و ئیفلیج دەبن و بەدڵنیاییەوە لە نەخۆشخانە خۆت دەبینییەوە. هەموو قوتابییەكان پێ دەكەنن.
مامۆستا گوتی: زۆر باشە، ئەی لەم ماوەیەدا كێشی پەرداخەكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت؟
قوتابییەكان وەڵامیان داوە: نەخێر!
مامۆستا گوتی: كەواتە ئەوەچییە كە ژان و ئازار دەگەیەنێتە جەستە و ماسوولكەكان؟ ئەی دەبێ من چی بكەم؟
قوتابییەكان سەریان لێ شێوابوو. یەكێك قوتابییەكان گوتی: دەبێ پەرداخەكە دانێیە خوارەوە.
مامۆستا گوتی: هەر بژی، كێشەكانی ژیانیش رێك وەك ئەمە وایە.
ئەگەر كێشەكان بۆ چەند چركە لە زەین و مێشكتان دا رابگرن، هیچ روونادات، ئەگەر بڕێك زیاتری رابگرن و بیریان لێ بكەنەوە، ئازار و ژان دەست پێ دەكات. ئەگەر زیاتر لەوەش رایبگرن، گۆج و ئیفیلجتان دەكات و ئیتر توانای هیچ كارێكتان نامێنێ.
بیركردنەوە لە كێشەكانی ژیان زۆر گرنگە، بەڵام گرنگتر لەویش ئەوەیە لە كۆتایی هەموو رۆژێك و پێش خەو، داینێنە خوارەوە واتە وەلای بنێن. بەم شێوەیە ناچنە ژێر گوشارەوە و هەموو بەیانییەك بە خۆشحاڵی و كەیفخۆشی و بەهێزەوە لەخەو هەڵدەستن و فێر دەبن لەبەرامبەر هەر كێشە و موشكیلەیەك كە بۆتان دێتە پێشەوە رابوەستن و لەسەر رێی خۆتانی لابدەن.
هاوڕێكانی من، لەبیرتان نەچێ پەرداخە ئاوەكە هەر ئێستا دابنێن و وەلای بنێن.
ئەمەیە ژیان!
(( ئەم چیرۆكە دیاری هاوڕێمان رێباز فەلاحییە كە لە ئینترنێتەوە وەریگرتبوو و بەزمانی فارسی بۆی ناردبووین ))
خۆشم دەوێی. بەقورانت بم. چاوەكانت ماچ دەكەم. زۆر بەڕێزی. چاوەكەمی. گیانەكەمی. حەیاتەكەمی. دڵی منی. گوڵی منی. ئازیزی منی و... ئەمانە هەموویان جوانن، زۆر زۆریش جوانن! بێننە پێش چاوی خۆتان ئەگەر هەموومان بەم زمانە پڕ لە سۆز و خۆشەویستییە لەگەڵ یەكتر بدوێین و شەرم نەكەین لەوەی بە كەسی بەرامبەرمان بڵێین: خۆشم دەوێی! چ دنیایەكی رەنگاڵەیی و جوان و رازاوەمان دەبێ! بارتەقای هەموو وشە و رەستە جوانەكان وشەی ناشیرن و دزێو بوونی هەیە، دەتوانم بە ورەوە بڵێم وشەی ناشیر و دزێو ژمارەیان لە وشە جوان و رێك و پێكەكان زۆر زیاترە! بەڵام كەچی؟ بەكەڵكی چی دێن؟ چ بەهایەكیان هەیە؟ ئاخر بۆچی؟! بۆچی كاتێك دەتوانین بەكەسێك بڵێن: چاوەكانت ماچ دەكەم، چاوەكەمی، پێی نەڵێن؟ چیمان لێ كەم دەبێتەوە كە ئەگەر بەراستی كەسێكمان خۆش ویست لێی نەشارینەوە و بەزمان پێی بڵێین كە خۆشمان دەوێ؟ من بەقوربانی هەموو ئەو كەسانە دەبم كە خوێنەری لاپەڕەكانی منداڵان و مێرمنداڵانن و پێیان خۆشە گۆشەی خۆمانەشیان خۆش دەوێ! چاویان ماچ دەكەم و پێیان دەڵێم: شانازیتان پێوە دەكەم كە لەم تەمەنە پڕ جم و جۆڵ و پڕ وەزەیەتان دا لە خوێندن و خوێندنەوە نەكشاونەتەوە و هێشتاش هەر خەریكن! چەندە خۆشە ئەگەر بەڕاستی كەسێك لە دەورووبەری ئێمە بوونی هەبێت و جێی شانازی بێت، پێی بڵێین: شانازیت پێوە دەكەم؟! خۆشەویستانی گۆشەی خۆمانە ئەمجارەیان من زۆر هاوڕێیانە داوایەكتان لێ دەكەم، دیارە ئەمە یەكەم داوا و دوایین داوای من نابێ، بەڵام بۆ ئەمجارەی گۆشەكەمان داوایەكتان لێ دەكەم ئەویش ئەوەیە: لە گوتنی خۆشم دەوێ و بەقوربانت بم و قسە جوان و ناسكەكان سڵ مەكەنەوە! شەرم مەكەن! مەترسن لەوەی بەكەسێك بڵێن خۆشتان دەوێ! مەبەستم تەنها خۆشەویستی كوڕ و كچێك نییە كە دەیانهەوێ بەیەكەوە دڵداری بكەن، نا مەبەستم ئەوەیە هەرچی كەس و دار و بەرد و ئاژەڵ و شتی لەو دنیایەدایە ئەگەر هەستان كرد خۆشتان دەوێ لێی مەشارنەوە و بەزمان پێی بڵێن كە خۆشتان دەوێ. دیارە شتێكی گرنگی دیكەش كە زۆر باشە بیزانن ئەوەیە دەبێ خۆتان فێری هونەری خۆشەویستن بكەن، یانی خۆتان فێر بكەن كە زۆر شتتان خۆش بوێ، چوونكە لەوانەیە تا ئێستا لەم شتە خافڵ بووبێتین، چاو بگێڕن، گوێ هەڵخەن، بۆن بكەن، دەست بگێڕن بزانن چی شایانی خۆشەویستییە، كە دۆزیتانەوە، خۆشتان بوێ! مرۆڤ بە خۆشەویستییەوە جوانییەكانی بوون و ناخی خۆی نومایش دەكات و هەر لەم رێگایەشەوەیە كە دەگات بەو پەڕی بەختەوەری و ئازادی و ئاسوودەیی و تەندرووستی و شادی!
خۆشم دەوێن!
منتان خۆش بوێ! !
یەكرتان خۆش بوێ!!!
نەورۆز هات و خەڵك چوون بەرەوپیرییەوە و جەژن گیرا و كوتایی پێ هات و نەورۆزیش خۆی بەسەر جەستەی سرووشت دا بڵاو كردەوە و وتی: ئەوە من و ئەوەش ئێوە و ئەوەش ساڵێكی نوێ و رۆژ و رۆژگارێكی تازە. ساڵ نوێ بوونەوە یانی زیندوو بوونەوە زیندوو بوونەوەش یانی تێپەڕبوونی كات و تەمەن.
لەگەڵ ئەوەی مرۆڤ تەمەنی خۆی زۆر خۆش دەوێ بەڵام زۆرجار بێ ئاگا و كەمتەرخەم لەپەنای كاتەكانی تەمەنی تێپەڕ دەبێ. هەموو ساڵێك كە ساڵی نوێ دەست پێ دەكات بەڵێن بەخۆمان دەدەین و دەڵێن: ئەمساڵ دەبێ لەساڵی پار باشتر و بە پێداگرییەكی تایبەتەوە دەرس و كارەكانمان ئەنجام بدەین. چەند كەس لە ئێمە ئەم بەڵێنە بەخۆی دەدات؟ چەند كەس لە ئێمە ئەو بەڵێنە دەباتە سەر و بەگوێی خۆی دەكات؟ ئایا بەڕاستی تەمەن حەیف نییە بەفیرۆی بدەین؟ حەیف نییە بەخوێندنەوە و بیركردنەوە و بینینی جوانییەكان بەسەری نەبەین؟ مرۆڤ بوونەوەرێكی یەكجار بەتوانا و بەهێز و داهێنەر و ژیرە، هەر ئەم مرۆڤەش كە بەم شێوەیە جێی سەرسووڕمانە ئەگەر یەك تۆز كەمتەر خەمی بكات و گوێ لە بیستن و چاوی لە بینین دابخات، نموونەی نابێ لە بێ نرخی و بێ هێزی و بێ بەهایی تەواوی بوون و لەش و ژیانی دادەگرێ. واتە مرۆڤ چەندە دەتوانێ لە بەهێز بوون و دیار و بەرچاو بوونی خۆیدا دەستی هەبێ بەهەمان شێوەش دەتوانێ لە بێ نرخی و بێ كەڵكی و تەمبەڵی خۆیدا دەستی هەبێ. نازانم هاوڕێان و خێنەرانی گۆشەی خۆمانە چۆن لەم قسەیەی من دەڕوانن بەڵام من هەر ئەوەندە دەڵێم: نەورۆز و ساڵی نوێ ئاماژەیەكە بۆ تێڕوانین لە زیندوو بوونەوە، بۆ ژیرێتی و جم و جۆڵ و تێڕوانین و بیركردنەوە و گەشە و بەفیرۆ نەدانی تەمەن و كات. كەواتە وەرن با كات و تەمەنمان بەفیرۆ نەدەین و لە ئێستاوە پلانەكانی ئێستا و سبەی و دوارۆژی تمەنمان بەكردەوە لەبیر نەكەین و هەوڵیان بۆ بدەین. بەوهیوایەی هەموولایكمان بە زانست و داهێنان و خزمەت و ناوبانگەوە تەمەن درێژبین.
دانیشتبووم بیرم لەوە دەكردەوە بۆ ئەم ژمارەیەی خۆمان چی بۆ مێرمنداڵە خۆشەویستەكانی هاوڕێم بنووسم، لەو بیر و خەیاڵانەدابووم كە كوتووپڕ یەكێك لە چیرۆكەكانی چەند ساڵ لەوەپێشی خۆم بیركەوتەوە، هەر بۆیە بەخۆمم وت: بەڵێ، یەكێك لە كێشە و گرفتەكانی منداڵان و مێرمنداڵانی كۆمەڵگای ئێمە ئەوەیە كە ئەگەر كەسێك پێیان بڵێ: منداڵ، پێیان ناخۆش دەبێ و هەوڵ دەدەن خۆیان گەورە نیشان بدەن. بەڵام نابێ وابێ، نابێ هیچ منداڵ و مێرمنداڵێك نكۆڵی لە تەمەنی خۆی بكات، بەڵكوو دەبێ دانی پێیا بنێت و لێی هەڵنەیەت، دەبێ شانازیشی پێوەبكات و بەپێی تەمەنی خۆی شادی و یاری و جمووجۆڵ بكات.
هیچ تەمەنێك لە تەمەنێكی دیكە باشتر و بەنرختر نییە، بەڵكوو هەموو تەمەنەكان باشی و نرخی تایبەت بە خۆیان هەیە. جا هەر بۆیە منداڵان و مێرمنداڵانی خۆشەویستەكان دەبێ هەر وەك هەموو منداڵان و مێرمنداڵانی جیهان سوود لەو تەمەنە وەربگرن كە تێیدان.
لەبیرتان نەچێ، هەروەك لە چیرۆكەكەشدا ئاماژەم پێداوە: منداڵ لە یەكەم رۆژی لەدایك بوونییەوە تا دەگاتە هەژدە ساڵ، هەر بە منداڵ دێتەئەژمار. ئەم ئەژماردنەش پێناسەیەكی جیهانییە و هەموو منداڵانی جیهانیش پەسەندیان كردووە و منداڵانی كوردستانیش دەبێ پەسەندی بكەن و بڕوای پێ بكەن و بەباشی ئەركەكانی ئەو قۆناخە تەمەنییەیان بەڕێوەی بەرن.
ئێستاش حەزدەكەم دوای خوێندنەوەی ئەم "خۆمانە"یە بچن ئەو چیرۆكە بخوێننەوە كە لایەنە جوانەكانی تەمەنی منداڵیتان بۆ دەردەخات. حەتمەن لەم وێبلاگەدا چیرۆكی: "پیرەكان داوای وشەی منداڵ دەكەن" بخوێننەوە!
ئێرە كوردستانە، كوردستان لە ئاسیا و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵكەوتووە، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە روانگەی رۆژئاواییەكان پێك هاتووە لە كۆمەڵێك وڵاتی دواكەوتوو و جیهانی سێهەمی.
ئەم بە دواكەوتوویی ناوبردنە و ئەم دابەشكارییەی جیهان لەلایەن كێوە كراوە؟ نازانن؟
لەوانەیە زۆربەمان پێمان ناخۆش بێ كە خەڵكی رۆژئاوا پێمان دەڵێن دواكەوتوو، كە وتمان پێمان ناخۆشە بەومانایە نییە لە خەڵكی رۆژئاوا تووڕەین، نا! بەڵكوو زۆربەمان لە خۆمان تووڕە دەبین و بەخۆمان دەڵێین: ئاخر ئێمە چیمان كەمترە لە خەڵكانی رۆژئاوا؟
ئەم پرسیارە زۆر گرنگە! " ئاخر ئێمە چیمان لەوان كەمترە؟"
بۆ ئەوەی زیاتر بە ناخی ئەم پرسیارەدا رۆبچین، وەرن با كۆمەڵێك پرسیاری دیكەش لەسەر بنەمای ئەو دایكە پرسیارە لەخۆمان بكەین:
1 ـ لە كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چ داهێنانێكی گەورە بۆ مرۆڤایەتی كراوە؟ یان باشتر وایە بڵێن ئەگەریش كراوە كوا بەناوی ئەوانەوە تۆمار كراوە؟
2 ـ چەند كەس لە كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوبانگی جیهانیان هەیە؟
3 ـ زانستی پزیشكی لە كوردستان و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تا چ رادەیەك خزمەتی بە درووست كردنی دەرمان و دۆزینەوەی چارەسەرەیی نەخۆشییەكان كردووە؟
4 ـ لە كوردستان و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چەندە كەرەستەكانی سەردەم و پێداویستییەكانی مرۆڤی سەردەم بەرهەم هاتوون؟
با لەوە زیاتر درێژە بە پرسیارەكانمان نەدەین، چوونكە زۆرن ئەو جۆرە پرسیارانەی كە تەنها دڵتەنگ و خەفەتبارمان دەكەن، كەواتە وەرن با واز لەوچەشنە پرسیاركردنە بێ ئەنجامانە و ئەو سەركۆنەكردنانەی خۆمان بهێنین و لە ئێستاوە دەست بكەین بە خۆ ئامادە كردن بۆ ئەوەی لە داهاتوودا شان بەشانی وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهان هەنگاو بنێین و ئێمەش چی دی لەو دوا كەوتووییەدا تل نەدەین و وڵاتەكەمان لە دوا كەوتوویی و جیهانی سێهەمی بوون رزگار بكەین!
تێبینی: زۆر داهێنان و زانستی گەورەی مرۆڤایەتی لەلایەن خەڵكی دانیشتووی وڵاتە دواكەوتووەكان بەرهەم هاتووە و بەڵام بەداخەوە نەیانتوانیوە بەناوی خۆیانەوە تۆماری بكەن كەچی هەركە گەیشتۆتە دەستی رۆژئاواییەكان ئەوان پەرەیان پێداوە و بەناوی خۆیانەوە تۆمار كردووە.
شاوین و بەرخەكەی
بای دێ بێرەوبەولادا
گڵا دەڕوا بەملادا
شاوین دێ بەرەوئەولا
بەرخ دەڕواتە ئەولا
شاوین رادەكا بۆولا
بەرخ دێتەوە لەولا
شاوین ماچی كرد ئەملا
بەرخ لێستێوە ئەولا
ماسی
كوت كوت بۆ سەگێ باشە
نانی كوت كوتی پێ خۆشە
فت فت بۆ فێڵباز باشە
فێڵی لێ فت كەی باشە
ما ما ما ما ما ما ما ما
دەنگی مانگام پێ خۆشە
پش پش پش پش پش
نەرمی پشیلە خۆشە
پەكوو پەكوو پاكانە
خۆشەویستی هاسانە
چیرۆك میرۆك بەلاشە
بەس بینووسیەوە باشە
شارو گوندو شارۆچەكە
پڕە لە مرۆڤی گچكە
مرۆڤ دڵی گەورە بێ
میهرەبان و بەسۆز بێ
قەت گچكە نابێ رۆحی
وەك ماسی دەبێ دۆخی
ماسییە وردەی زەریایی
زەرد و سوور و حەوایی
دەریا ماڵێكی خۆشە؟
تەڕپۆشیتان پێ خۆشە؟
دەشت و دەرو و دارستان
شاخ و كێو و گوڵستان
سڵاویان هەیە بۆتان
ئاگاتان بێ لە خۆتان.
كۆمپیووتێر
بابم قسەیەكی بۆ كردمە وانە
قسەیەكی خۆشوو لەوانە
لەبارەی كۆمپیوتێروو ئەوانە
قسەكەی خۆشبوو ئیهوالانە:
كۆمپووتێر چاوی گەشە
بە چاوی ئەڵێن شاشە
جا زۆر بەكەڵك و باشە
فێربە كچم پێم خۆشە!
یەكەم رێگە بۆ كاری
كیبۆرد و ماوسە ناوی
گوێت لێمە كچم گوڵی
لە ناو كیەس دایە دڵی
قسەی بابم زۆر راستە
وەك چۆن كەرە لەماستە
كۆمپیوتێریش پێویستە
ئاخر پڕی زانستە
بەهار
شەو داهات
خەو وا هات
گڵۆپم كووژاندەوە
چوومە ناو جێگامەوە
چاوەكانم نووقاندن
هەناسەكانم بژاردن
بەتانیم لەخۆم هاڵاند
سەرماشم لە خۆم تاراند
دەنگی هەورە برووسكە
شۆقی هەورە برووسكە
باران بە خۆڕ دەبارێ
خەو لە چاوم دەتۆرێ
دەچمە بەرپەنجەرەكەم
لادەدەم گشت پەردەكەم
دیوی دەرێ تەڕ تەڕە
تەرزە دەڵێی مەڕ مەڕە
گوێم لە دەنگی بەهارە
رادەژێنێ ئەم دارە
مزگێنی بێ بەهارە
بەهارە بەهارە بەهارە
بەهار وەرزێكی خۆشە
من بەهارم پێ خۆشە
ن:
نم نم، نم نم هات
نەمام، نم نم هات
نم نم، نەمامی هێنا
ناو و ناوبانگی هێنا
ناوێكی نوێی داهێنا
گوڵ و گوڵزاری هێنا
ئەو مەتەڵەی هەڵێنا
نەمامم بەری هێنا
نم نم، نم نم هات
نەمام، نم نم هات
گێلاس
گێلاسێكی بچكۆلە
خڕ و سوور و وردیلە
لەسەر دار گێلاسێكی
بە جۆلانێ و گۆرانی
بەخۆشی و شادوومانی
بۆ هەموو هاوڕێكانی
دەیخوێند بەستە و گۆرانی
بۆ وێنە رۆژێكی خاس
بۆ مام سێو و خات راێواس
گۆرانی دەگوت ئاوا
یان دەیگوت گۆرانی وا:
من گێلاسم بۆ ئێوە
بەهاران دەژێمەوە
بۆلای ئێوە دێمەوە
ئێوەش بۆلام بێنەوە
سەر لەنوێ چرۆ دەكەم
لەگەڵ خۆر قسان دەكەم
ئەویش بەقسانم دەكا
پەل و پۆم گەرم دەكا
باخەوانیش بە ئاودان
بە خزمەت و بە سەردان
چاوەدێریم لێ ئەكا
نەخۆشیم لێ دوور ئەخا
كاتێك تەواو دەگەمێ
كەسكیم لەسەر نامێنێ
ئاڵ و سوور دەبێ رەنگم
تامی خۆش دەبێ جەرگم
بە باخەوان دەڵێم وەرە
بۆ منداڵانم بەرە
ئەوان هەموو هاوڕێمن
من دەخۆن و شاد دەبن
دچمە ناو خوێنی لەشیان
لەشی پاك و بێ گەردیان
رۆحیان دەگەشێنمەوە
لەلایان دەمێنمەوە
ئێستا بمكڕن گەشم
بەتام و چێژ و خۆشم
پ:
پەپوولە خانم
پەروانەی جوانم
پێم بڵێ با بزانم
ئەوتۆش خەون دەبینی
خەونی خۆش خۆش دەبینی؟
پەپوولەی كاڵم
پەروانەی ماڵم
پێم بڵێ با بزانم
ئەتۆش گوڵت خۆش دەوێ
دڵت بە گوڵ ئەسرەوێ؟
پەپووڵە خانم
پەپوولەی جوانم
بەقوربانت بم!
و
وتی: وتم:
وامەڵێ!
وتم: وتت:
چی نەڵێ؟
وتی: وتم:
بۆ دەڵێی:
بۆ دەڵێی
ئەمن گێلم؟
وتم: وتی:
تۆ گێلی؟
وتی: نا نا
وتی:
خۆم گێلم!
وتم:
ئەتۆش گێلی
دەزانی؟
وتی:
نا نا نازانم
بڵێ بۆ
با بزانم
وتم: یەكێك
بڵێ: من گێلم
بۆ من گێڵم
بیدوێنم؟
م:
مانگاش مانگی خۆش دەوێ
مانگیش مانگی خۆش دەوێ
شەویش مانگی خۆش دەوێ
مانگیش شەوی خۆش دەوێ
مەریش مانگای خۆش دەوێ
مانگیش مەڕی خۆش دەوێ
كەریش مانگای خۆش دەوێ
مەڕیش كەری خۆش دەوێ
كەر و مەڕ و مانگایە
مانگوو مانگوو مانگایە
مانگ لەسەری مانگایە
پێت وایە بەجواب نایە؟!
كەروو مەڕوو مانگایە
شێعری خۆش دوایی نایە!
چ:
گچكە كچە چاو جوانێ
گولیلكەی دایە و بابێ
پینۆكییۆ دەناسی
ئەوەی كەوتە سك ماسی؟
ـ پینۆكییۆ دەناسم
بە لووتی دا دەزانم
درۆی دەكرد دەیناسم
بۆ پێت وابوو نازانم؟
د:
دارستان دارستانە
گوڵستان گوڵستانە
كوردستان كوردستانە
جا ئێستا هەستە بێستانە
مێرووستان مێرووستانە؟
ـ بێستە بێستە مامۆستا
تۆزێ هێواش مامۆستا
پێت بەرزۆكە بەسەبری
مێرۆكەی بن پێت نەمری!
ش:
مشك و پشە
مانگ و وشە
شەو بۆ رەشە؟
ـ چوونكە رەشە
سێبەر بەشە
شەو سێبەرە
سێبەر رەشە
شەو هەر رەشە
رەش هەر رەشە!
گه‌ڕان به‌دوای دانیاسۆڕدا
ساڵرۆژی له‌دایك بوونی سارا بوو. سارا یارییه‌كی نوێی كۆمپیوتێری به‌ناوی "گه‌ڕان به‌دوای دانیاسۆر" ی به‌دیاری وه‌رگرتووه.
سارا به‌خۆی گوت: له‌وانه‌یه ئه‌م یارییه زۆر خۆش بێ، پێده‌چێ ئه‌م یارییه رێك ئه‌و شته‌بێ كه من به‌دوایدا ده‌گه‌ڕام.
سارا بڕیاری دا یارییه نوێیه‌كه‌ی تاقی بكاته‌وه. سارا كۆمپیوتێره‌كه‌ی هه‌ڵكرد و "سێ دی" یه‌كه‌ی خسته ناویه‌وه و سه‌یری شاشه‌كه‌ی كرد. شتێكی سه‌یر هاته سه‌ر شاشه‌كه.
سارا له‌سه‌ر ئه‌و شته سه‌یره "كرته"ی كرد و كوتوپڕ رووداوێكی سه‌یر روویدا.
روناكی ی ی ی ی ی...
سارا به‌سه‌ر سوڕمانه‌وه گوتی: ئه‌وه من له كوێم؟!
كوڕێكی بچكۆله كه له‌په‌نایه‌وه وێستابوو، گوتی: له‌ناو یاریی گه‌ڕان به‌دوای دانیاسۆڕدای. ئێمه ده‌بێ ئێسكه كۆنه‌كانی دانیاسۆره‌كان بدۆزینه‌وه.
سارا ئێسكێكی ئاڵتوونیی دۆزییه‌وه، ئێسكه‌كه كه‌وتبووه بن كۆمه‌ڵێك گژ و گیاوه. سارا ئێسكه‌كه‌ی هه‌ڵگرت و گوتی: ئه‌وه‌تا یه‌كیان!
كوڕه‌كه هاواری كرد: ئه‌ی هاوار، نا.. نه‌ده‌بوا ده‌ستت له ئێسكی ئاڵتوونی بدایه! ئیتر ده‌بێ هۆشمان به‌خۆمان و به دانیاسۆره‌كانه‌وه‌بێ، بۆ ئه‌وه‌ی په‌لامارمان نه‌ده‌ن.
له‌پڕ سارا و كوڕه بچكۆله‌كه ده‌نگێكیان له‌پشته سه‌ری خۆیانه‌وه بیست. زه‌وینی بن پێیان وه‌جووڵه كه‌وت. ده‌نگی تووڕه‌ی دانیاسۆرێك به‌رز بۆوه.
سارا و كوڕه بچكۆله‌كه هه‌ڵاتن، به‌ڵام دانیاسۆڕه‌كه هه‌ر نزیكتر ده‌بۆوه. ئه‌وان خۆیان له‌بن كۆمه‌ڵێك روه‌ك شارده‌وه.
سارا گوتی: ئه‌گه‌ر دانیاسۆڕه‌كه ئێمه بگرێ چ رووده‌دات؟
كوڕه بچكۆله‌كه‌ش گوتی: ده‌بێ له سه‌ره‌تاوه یارییه‌كه ده‌ست پێ بكه‌ینه‌وه.
سارا هاواری كرد: سه‌یركه، سه‌یركه! دانیاسۆڕكه هات. له‌پڕ سارا چاوی به‌و شته سه‌یره كه‌وته‌وه كه بۆ ده‌سپێك له سه‌ر شاشه‌ی كۆمپیوتێره‌كه‌ی كرته‌ی له‌سه‌ر كردبوو. سارا جارێكی تریش كرته‌ی له‌سه‌ر كرده‌وه...
دیسان رووناكی ی ی ی ی ی ی ی...
سارا له‌ماڵی خۆیان، له په‌نا كۆمپیوتێره‌كه‌ی دانیشتبوو. جارێكی تر سه‌یری یارییه نوێیه‌كه‌ی كرده‌وه و گوتی: بای بای.. ماڵاوا دانیاسۆڕه‌كه.. له‌وانه‌یه دوایه یارییه‌كی دیكه بكه‌م. جارێ بای بای.. بای بای...
و.ئا لە فارسییەوە: منداڵ
هه‌ساره‌ی سارد
به‌هه‌زاران هه‌زارمه‌تر دوورتر له زه‌وین، له‌ئه‌وپه‌ڕی ئه‌ولای دنیا هه‌ساره‌یه‌كی بچووك به‌ناوی "فلیپتۆن" هه‌ڵكه‌وتبوو. ئه‌م هه‌ساره‌یه زۆر تاریك و سارد بوو، ئاخر چوونكه زۆر له هه‌تاو دووربوو، بۆیه ئاوا تاریك و سارد بوو. جگه له‌وه‌ی له هه‌تاو دوور بوو، هه‌ساره‌یه‌كی گه‌وره‌تریش پێش ده‌می تیشكه‌كانی هه‌تاوی لێ گرتبوون.
له‌و هه‌ساره بچكۆله‌یه‌دا كۆمه‌ڵێك بوونه‌وه‌ری سه‌یر و سه‌مه‌ره و كه‌سك ده‌ژیان.
ئه‌وان بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ده‌ورووبه‌ری خۆیان ببینن له چرای پاتری كه‌ڵكیان وه‌رده‌گرت.
رۆژێك رووداوێكی سه‌یر روویدا. یه‌كێك له‌و بوونه‌وه‌ره سه‌مه‌رانه كه ناوی "نیلا" بوو، پاتریی چراپاترییه‌كه‌ی به‌پێچه‌وانه‌وه خسته سه‌ر چراپاترییه‌كه‌ی.
له‌پڕ رووناكییه‌كی سه‌رنج راكێش له چراكه‌ی هاته‌ده‌رێ و رووی كرده ئاسمان، رووناكییه‌كه له په‌نای هه‌تاو تێپه‌ڕ بوو و گه‌یشته سه‌ر هه‌ساره‌ی زه‌وین.
ئه‌و رووناكییه له‌سه‌ر گۆی زه‌وین به‌ر كوڕێك به‌ناوی "بیلی" و سه‌گه‌كه‌ی كه‌وت. نیلا له‌ڕێوه چراپاترییه‌كه‌ی كووژانده‌وه، به‌ڵام ئه‌و دوو بوونه‌وه‌ره زه‌وینییه واته بیلی و سه‌گه‌كه‌ی، له‌رێگای ئه‌و رووناكییه‌وه هه‌ڵكێشرانه سه‌ر هه‌ساره‌ی فلیپتۆن. ئه‌وان بۆشایی ئاسمانیان جێ هێشت و له‌سه‌ر هه‌ساره‌ی فلیپتۆن دابه‌زین.
بیلی سڵاوی كرد و نیلاش به‌خێرهاتنی كردن.
بیلی گوتی: ئه‌ی هاوار..! ئێوه هه‌موو شته‌كانتان له چلووره درووست كردووه؟
سه‌گه‌كه‌ی بیلیش ده‌ست و پێی خۆی ده‌لسته‌وه، ئاخر چلووره‌یان پێوه لكابوون.
نیلا به تووڕه‌ییه‌وه گوتی: ئه‌ی هاوار.. سه‌یری ئه‌و سه‌گه‌كه چ ده‌كات! كه‌س لێره چلووره‌ی پێ ناخورێ، ئاخر ئێره زۆر سارده.
نیلا زۆر خه‌مبار دیار بوو. نیلا گوتی: ئه‌رێ ئێوه ده‌توانن یارمه‌تیمان بده‌ن؟ ئێمه پێویستیمان به تیشك و رووناكایی هه‌تاو هه‌یه، ئاخر حه‌زده‌كه‌ین گژ و گیا و روه‌ك له‌سه‌ر هه‌ساره‌ی ئێمه‌ش بڕوێن.
بیلی گوتی: ئه‌ها.. من بیرۆكه‌یه‌كم به مێشك گه‌یشت. ئه‌گه‌ر ده‌كرێ جارێ ئێمه بگه‌ڕێنییه‌وه بۆ سه‌ر گۆی زه‌وین؟!
نیلا گوتی: یه‌ك چركه سه‌برم لێ بگرن. دواتر نیلا جارێكی تر پاترییه‌كانی چراكه‌ی پێچه‌وانه كرده‌وه و: وووووووووووژ...!
بیلی و سه‌گه‌كه‌ی دابه‌زینه‌وه سه‌ر گۆی زه‌وین.
بیلی چووه ناو حه‌مام و ئاوێنه‌كه‌ی هه‌ڵگرت. بیلی چووه حه‌سار و ئاوێنه‌كه‌ی جۆرێك راگرت كه ئه‌گه‌ر تیشكه‌كانی هه‌تاوی به‌ركه‌وت، یه‌كسه‌ر ئه‌و تیشكانه بایبده‌نه‌وه و بڕۆن بۆ سه‌ر هه‌ساره‌ی فلیپتۆن.
به‌م بیرۆكه‌یه‌ی بیلی، هه‌ساره‌ی فلیپتۆن ئیتر هیچكات سارد نه‌بۆوه. هه‌موو رۆژێ بیلی و سه‌گه‌كه‌ی، بۆ ئه‌وه‌ی تیشك و رووناكیی پێویست به‌و هه‌ساره بچووكه بگات، ئاوێنه‌كه‌یان له به‌ر تیشكی هه‌تاو راده‌گرت .
ئیتر له‌مه به‌ولا نیلا و هاوڕێكانی ده‌یانتوانی له‌ژێر تیشكی هه‌تاو چلووره بخۆن و چێژی لێ وه‌ربگرن.
و.ئا لە فارسییەوە: منداڵ
مەتەڵی بیركاری:
لە ركەبەرایەتی یەكی تیر و كەوان دا 4 یاریزان بەیەكەوە دەگەنە قۆناخی كۆتایی، بەپێی زانیارییەكانی خوارەوە دیاری بكەن چ كەسێك چ پلەیەكی بەدەست هێناوە؟
زانیارییەكان:
1 ـ تیری "باوەڕ" لە تیری "شوان" بە خاڵی ناوەند نزیكترە، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ تیری "ئاسۆ" لە خاڵی ناوەند دوورترە.
2 ـ تیری "دانا" بازنەیەك دوورتر لە تیری "باوەڕ" بە ناوەندی خاڵ كەوتووە.
ئێستا كێ یەكەم و كێ دووهەم و كێ سێهەمە؟
ئارێز دلێر، منداڵێكی لەبەردڵانی كوردە و خەڵكی كەركووكە. ئارێز لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ بەڕێوەبەری وێبلۆگی منداڵ گوتی:" من ناوم ئارێز دلێرە، لە هەولێر لە دایك بووم، زۆر بچووك بووم كە ماڵمان چوو بۆ سلێمانی، تا پۆلی سێی سەرەتاییم لە سلێمانی خوێند. دوای ئەوەی كەركوك رزگار بوو ماڵمان چوو بۆ كەركووك و تا ئێستا كە پۆلی شەشم و دەچم بۆ یەكی ناوەندی هەر لە كەركووك دەژیم و خۆشم بە خەڵكی كەركووك دەزانم. بێجگەلە دەرس خوێندن زۆریشم حەز لە تۆپی پێیە، دەمهەوێ لە داهاتووش دا ببم بە یاری زانێكی باش و بەناوبانگ، دوای ئەمەش حەز دەكەم ببم بە مامۆستای تۆپی پێ تا منداڵانی كەركووك فێری یاریی تۆپی پێ بكەم. بەڵام تەنیا گرفتێك كە هەمە ئەوەیە كە جارێ ناتوانم بە ئارەزووی خۆم لە دەرەوەی ماڵەوەمان یاری بكەم، ئاخر چوونكە هێشتا لە كەركووك ئاسایشی تەواو جێگیر نەبووە. ئارێز لە كۆتایی قسەكانی گوتی سڵاو دەنێرم بۆ باوەگوڕ گوڕ و هەموو منداڵانی دنیا بەتایبەتی منداڵانی كوردستان و بەتایبەتی تر منداڵانی كەركووك.
سەرقاڵی:
1. ناوی سێ هاوپۆلیت كە زۆرت خۆش دەوێن، چین ؟
2. لە ماڵەوە كە بێ تاقەت بووی حەزدەكەی چی بكەی؟
3. شەوانە حەز دەكەی چ كاتژمێرێك بخەوی، بۆ؟
4. میوانی چوونت پێ خۆشە؟ حەز دەكەی بچی بۆ ماڵی كێ؟
5. ناوی حەوت رەنگمان بۆ بڵێ و زیاتر حەزت لە چ رەنگێكە؟
6. بە حەزی خۆت لاسایی شتێك یان كەسێك بكەوە!
7. تۆ گۆرانییەكمان بۆ بڵێ منیش سەمات بۆ دەكەم.
8. لاسایی كەسێك بكەوە كە بە دەنگی بەرز پێدەكەنێ!
9. لاسایی كەسێكمان بۆبكەوە كە حەزدەكەی لاسای بكەیەوە!
10. لە ژمارە 10 را بەپێچەوانە تا ژمارەی 1 بژمێرە!
11. نوكتەیەكی خۆش خۆشمان بەخێرایی بۆ بگێرەوە!
12. تۆ حەز دەكەی بۆخۆت جلەكانت هەڵبژێری یان دایە و بابە؟
13. وەرزەكانی ساڵ كامانەن، كامیان لەهەموان خۆشترە؟
14. ناوی سێ گوڵی جوانی وەك خۆتمان بۆ بڵێ!
15. چ وەرزشێكت پێخۆشە، بۆمان باس بكە!
16. ناوی 3 ئاژەڵ و 3 باڵندە بڵێ كە لە نزیكەوە بینیوتن!
17. چ ئاژەڵ یان باڵندەیەكت لە نزیكەوە نەبینیوە؟
18. سەبارەت بە ئەستێرە چی دەزانی بۆمان باس بكە ؟
19. 3 جار بێ هەڵە بڵێ: كەسێ لەسەركۆستەر كاستەری دەخوارد!
20. بووكەڵە و شتی یاریت هەیە؟ ناوی هەیە؟ ناوی چییە؟
21. چیت پێ خۆشە و چیت پێ ناخۆشە؟
22. سێ جار بە خێرایی بڵێ: شلە ساوار سێ شلە ساوار !
23. دەتوانی بێ سەیركردن بڵێی رەنگی پێڵاوەكەت چییە؟
24. دەتوانی بێ بیر كردنەوە بڵێی ئێستا لە كوێی؟
25. ناوی قوتابخانەكەتان چیەو ناوی سێ مامۆستات بڵێ!
26. ناوی 3 جۆر دار بڵێ كە لە بن سێبەرەكانیان دانیشتووی!
27. ناوی پێنج میوەم پێ بڵێ و خۆشترینیان بەلاتەوە كامیانە؟
28. چوار جۆر سەوزەم بۆ ناو بەرەو كامەیانت پێخۆشترە ؟
29. سێ مەلم بۆ ناوبەرەكە باڵیان هەیە بەڵام ناتوانن بفڕن!
30. بەڕای تۆ خوێندن بۆ منداڵان پێویستە؟ بۆ؟
31. ئەگەر زانیت باران چۆن دەبارێ رۆژێك دەتبەم بۆ شاری یاری!
32. 10 چركە سەیری چاوم بكەی و چاوت دانەخەی تۆ براوەی.
33. چ جۆرە خواردنێكت پێ خۆشە؟ چ جۆرێكت پێ ناخۆشە؟
34. حەز دەكەی لە داهاتوودا ببی بە چی؟ بۆ؟
35. خۆشترین كارتۆن گەلێك كە تا بە ئێستا بینیوتن چین؟
36. بەیانیان كاتێك لە خەو هەڵدەستی نان و چا دەخۆی؟ بۆ؟
37. منداڵ بەر لە خواردن دەبێ چی بكات؟
38. سەبارەت بە مێروولە هەرچی دەزانی بۆمانی باس بكە؟
39. ئەمڕۆ لە قوتابخانە چ وانەیەكت خوێند بۆمان باس بكە!
40. ناوی چەند شار دەزانی؟
41. چ جۆرە حەیوانێكت خۆش دەوێ؟
42. چەند وڵاتی جیهانمان بۆ ناوبەرە؟
43. ماسی لە كوێ دەژی؟ كرم لە كوێ دژی؟ پەپوولە لە كوێ دژی؟
44. لە تۆپانێدا حەز دەكەی لە كوێ یاری بكەی؟
45. كاتێك كەسێك كاری باشت بۆ دەكات تۆ چی پێ دەڵێی؟
46. كاتێك منداڵەكان سەیری تەلەفزیۆن دەكەن دەبێ چی بكەن؟
47. كاتێك شتێك دەخۆی پاشماوەكەی چ لێ دەكەی؟
48. هاوێنان لە كاتی پشوو حەز دەكەی بچی بۆ چ جۆرە كۆرسێك؟
49. ئەگەر منداڵێك قسەیەكی لە دڵیدا بوو دەبێ چی بكات؟
50. چ وەرزشێكت پێخۆشە، بۆمان باس بكە!
51. سەبارەت بە یاری كردن هەرچی دەزانی بۆمان باس بكە ؟
52. دەتوانی بێ بیر كردنەوە بڵێی لە كوێی؟
53. سێ باڵندەم بۆ ناوبەرەكە باڵیان هەیە بەڵام ناتوانن بفڕن!
54. وەرە با شەرە چاوێك بكەین بزانین كێ كێ دەبەزێنێ؟
55. سەبارەت بە كەروێشك هەرچی دەزانی بۆمانی باس بكە؟
56. چ جۆرە خشۆكەیەكت خۆش دەوێ؟
57. ناوی چەند بوونەوەری دەریاییم پێ بڵێ.
58. مەڕ لە كوێ دەژی؟ مار لە كوێ دژی؟ مانگ لە كوێ دژی؟
59. كاتێك كەسێك كاری باشت بۆ دەكات تۆ چی پێ دەڵێی؟
60. كاتێك شتێك دەخۆی پاشماوەكەی چ لێ دەكەی؟
61. كاتی پشووی قوتابخانە حەز دەكەی چی بكەی؟
62. ئەگەر منداڵ شتێكی پێ ناخۆش بوو دەبێ چی بكات؟
63. خەونی خۆشت بینیوە؟ خەونێكی خۆشی خۆتمان بۆ بگڕێرەوە!
64. زیاتر بەچی پێكەنینت دێت؟
65. حەز دەكەی گەورەترین ئارەزووی خۆتمان پێ بڵێی؟ چییە؟!
66. چ شتێك بە ساردی خۆشە، چ شتێك بە گەرمی؟!
67. هەر لە خۆتەوە دەبێ سی چركە قسە بكەی!
68. بەحەزی خۆت كەسێك بانگ بكەو گۆرانییەكی پێ بڵێ!
69. بەحەزی خۆت پرسیارێك لە من بكە.
70. بیرەوەرییەكی خۆشی خۆتمان دەبێ بۆ بگێرییەوە.
منداڵان ئهوهیان باشه